Henk Helmantel - ‘Stil Leven’

Slot Zeist biedt in de zomermaanden - vanaf 23 juni tot en met 25 augustus - onder de titel ‘Stil Leven’ een expositie van het werk van de Groningse kunstschilder Henk Helmantel, die als geen ander kans ziet om de puurheid van eenvoud op een schilderij vast te leggen. Zijn technisch volmaakte oeuvre, geïnspireerd op de tradities van 500 jaar West-Europese schilderkunst, leidde en leidt tot vele nationale en internationale tentoonstellingen en maakten Helmantel tot één van Nederlands meest succesvolle hedendaagse kunstenaars.

Eén van de grote voorbeelden voor Helmantel was van kinds af aan de 17de-eeuwse Delftse schilder Johannes Vermeer. De manier waarop deze speelde met lichtinval, kleurstelling en compositie, inspireerde het talent van de jonge Henk zodanig, dat hij al op 16-jarige leeftijd werd toegelaten op de Groningse Academie Minerva. Na de Militaire dienstplicht vestigde hij zich in 1967 als kunstschilder in ‘zijn eigen’ Noordelijke Hogeland.  

Het werk van Henk Helmantel is soms klein en intiem, soms monumentaal, maar kenmerkt zich altijd door diep respect voor het onderwerp, met, zoals hij zelf zegt:  ‘Verwondering rond de schepping, in alle diversiteit en schoonheid’.  Zijn compositiekeuzes zijn sober: twee venkelknollen, een paar mispels of kweeperen, een houten nap, een aardewerken kommetje of tinnen kan, kartonnen dozen, antieke drinkglazen, een in zijn tuin gevonden dood distelvinkje of een kerk- of kloosterinterieur. Alles getuigend van ‘Stil Leven’, de tentoonstellingstitel die zowel de aard van de kunstenaar zelf als van zijn onderwerpen karakteriseert.

Terwijl zijn ‘figuratief realisme’ klassiek is weergegeven - ‘Ik streef naar een goede stofuitdrukking’ - zijn de composities abstract en vanuit een geheel eigen gezichtspunt benaderd. Helmantel is namelijk geen fijnschilder in ouderwetse zin: hij gebruikt ook grove kwasten, paletmessen, moderne fabrieksverf en masoniet (watervast hardboard) als ‘doek’. Het op eigentijdse wijze schilderen in ‘antieke vermomming’ noemt hij  ‘doeltreffend suggereren’: een afgebeeld versgebakken brood lijkt daadwerkelijk te knapperen, de ruwe rand van een Middeleeuwse kom wordt voelbaar in de vingers. Met schijnbaar vanzelfsprekende trefzekerheid maakt de kunstenaar zijn ambachtelijk plezier zichtbaar, in een feest voor oog en zintuigen.

Ondertussen blijft Helmantel een nuchtere Groninger, die zijn geboorteplaats Westeremden (een ‘wierde’- of terpdorp), altijd trouw is gebleven. Door hard werken en archeologisch verzamelen kon hij - tussen 1974 en 2005 - samen met zijn vrouw Babs de 13de-eeuwse pastorieboerderij (een ‘Weem’, waarvan hij de fundamenten achter zijn woning ontdekte) restaureren en verbouwen tot een eigen museum, inclusief woonplek en atelier. Binnen die muren, vlak naast een van de oudste kerken van de provincie, koestert hij zich te midden van een verzameling schilderijen van hemzelf en anderen, eeuwenoude objecten, sculpturen, iconen en religieuze kunst.

Groningen ligt niet voor iedereen ‘op de route’ en het wordt in Slot Zeist dan ook als een voorrecht beschouwd opnieuw een collectie fascinerende weergaven van ‘Stil Leven’ van Henk Helmantel te kunnen tonen binnen de eigen 17de-eeuwse muren.